राघू -  बाबा, घशास कोरड पडली हो, द्या पाणी द्या ! पोटभर पाणी तरी पाजा ! आग होत आहे सगळया अंगाची, बाबा ! (रडूं लागतो.)

पांडू -  थांब, असा रडूं नकोस. देतें अं पाणी ! (माठांतील पाणी ओतून देऊं लागतो.)

नारायण - थांबा, थांबा, तें थंडगार पाणी देऊं नका. तापवलं होतं कां ?

पांडू - पाणी तापवायला लांकूड फांटा कुठून आणणार ?

नारायण - थांबा, मी आतां जाऊन सोडयाच्या दोन बाटल्या घेऊन येतों. (जातों )

पांडू - मुलाची बुध्दि पण थोर आहे. परंतु आमची सावलीहि घेत नाहींत, तिथं आमच्या घरीं येऊन असं याचं करणें याच्या घरीं कळलं, तर काय होईल कुणास माहीत ? माझ्यावरहि तोहमत येईल.

राघू - बाबा, द्या ना पाणी ? (नारायण येतो.)

नारायण - बाळ, देतों अं पाणी, (बाटलीं फोडतो ) ही घ्या बाटली; ओता या भांडयांत अन् द्या त्यास !

पांडू - बाळ, हें घे पाणी. आ कर, उघट तोंड नीट ! (पाजतो.)

राघू - बाबा हें पाणी असं काय ? अगदीं ? बेचव लागतंय् हो !

नारायण - बाळ, हें औषधी पाण आहे; हेंच पी ! डॉक्टर हेंच पाणी पिण्यास देतात बरं !

राघू - बाबा, पैसे होतें का तुमच्याजवळ हें पाण आणण्यासाठीं ? तुम्ही तर दोन दिवसांत कामावर गेला नाही !

नारायण - बाळ, तूं नको बोलण्याचे श्रम घेऊं. तुझ्या बाबांना मदत करावयास मी तयार आहे. काळजी नको करुं !

राघू - बाबा, हे कोण ?

नारायण - मी लक्ष्मीधरांचा मुलगा !

पांडू - काय लक्ष्मीधरांचे ?

नारायण -  होय.

(अभंग)
जल्प देऊनीया । जन मारायासी । दरिंदळ देशी । काय देवा ॥ ध्रु॥
वितयाची माया । काय ही म्हणावी । अन्नावीण यावी । तूटी काय ॥१॥
गरिबीची दोरी । पडे, कीं अपूरी । क्षणीं न घेणारी ।पंचप्राणा ॥२॥
मृत्यूच्याहि पेक्षां । करी हाल भारी । देवा सुरी बरी । प्राण घ्याया ॥३॥
कृपाळु पिता तूं । मारीं न लेकरूं । न तूं पापभीरू । देवा काय ॥४॥

कुत्रासुध्दां नाहीं खायचा आमचे हाल ! आम्ही काय असं पातक मागलया जन्मात केलं व्हतं कीं, म्हाराच्या पोटी आम्हांस घातलंस ? दिवस भर मरमर कुठंतरी काम करावं, अन् कसातरी गुजराणा करावा; पण अशी दुखणींबाणीं आली म्हणजे काम करायला तरी कुठं जातां येतं ! (राघू डोळे उघडतो.)

राघू -  बाबा, तुम्ही जा ना कामावर ! मी अगदीं नीट पडून राहीन. बय नाही आली अजून ?

पांडू -  ती किनाई अंगारा आणायला गेली आहे ! मी तुला सोडून कसा जाऊं ?
( नारायण प्रवेश करतो.)

नारायण - आपलाच मुलगा आजारी आहे का ?

पांडू -  होय महाराज, पण आपण कोण ? आपणास काय पाहिजे ?

नारायण - मला दुसरं कोणी नको. मी तुमच्याकडेच आलों आहें.

पांडू - आम्हा म्हारांकडे ?

नारायण - होय. मी रोज या ओळींत येऊन म्हारवाडयांत कुणी आजारी आहे कीं काय याची चौकशी करतों. मला कळलं कीं, तुमचा मुलगा फार आजारी आहे; म्हणून आपणांस मदत करण्यासाठीं मी आलों आहे. मी त्याच्याजवळ रात्रीं येऊन बसत जाईन, म्हणजे तुम्हांस झोंप मिळेल !

पांडू - थोर मनाचे आहांत तुम्ही, रावसाब; पण तुम्ही तर थोर कुळीचं दिसतां ! तुमच्या आईबापांस कळलं तर ते तुम्हांस घरांत घेणार नाहींत. आ. हीं जातीनं महार, नीच जात. आम्हीं कोल्ह्याकुत्र्यांच्या संगतीत रहावं. महाराज, जा आल्या पावलीं माघारें जा. असं पाहूं नका. देव तुमचं भलं करील. जा, जा, झटकन् कुणीं पाहिलं नहीं तों माघारें परता !

(नाटिका)

नांदी

(भूप, एकताल, 'परब्रह्म परमेश्वर')
बाल- बाल परमेश्वर - सगुणरूप चिदानंद ।
मना नाना उठति तरंग; वधुनि लागतोच छंद ॥ ध्रु. ॥
ईशा हेंचि तव सेवन । पुंडरीक- नयनान ।
लोल गोल तनु - धारी ॥ भज गमे सौख्यकंद ॥ १ ॥
प्रवेश पहिला
[ एक महाराची झोंपडी, एका घोंगडीवर एक बारा तेरा वर्षाचा मुलगा आजारी पडला आहे. खोलींत आजूबाजूला सर्वत्र अडगळ, म्हणजे कांहीं मडकीं, कांहीं काटक्या असें सामान पडलें असून, मुलाचा बाप त्याच्या जवळ बसला आहे ]

पांडू - बाळ, जरा बरं वाटतं ना रे आतां तुला ? अजून तुझं कपाळ तर कसं अगदीं तापलेलं आहे. काय करावं, कांहींच समजत नाय, देवाजीच्या मनांत काय हाय ते कुणास ठावं ! देवा भगवंता, माझ्या पोराला बेगीन गुण पाडलास तर पांच नारळ फोडीन रे तुला ! बाळ, असं का रे करतोस ?

राघू -  अयाई, आई ! बाबा, बाबा ! बय कुठं गेली ? तहान - फार तहान लागली, बाबा! पाणी द्याना घोंटभर ! पाणीबी तुम्ही नाहीं देत; तुम्ही तरी कोठून द्याल पाणी ? भरूं देतील तर ना विहिरीवर ?

पांडू - बाळ, थांब जरा, अशी अगदीं जिवाची तगमग नको करूं, बघ, पाणी आणलं हाय हो लांब जाऊन. (मडक्यांतील पाण आणतो ) हं, कर आ; हें घे पाणी. (ओततो.) पुरे ना आतां ? जरा स्वस्थ पडून रहा. (मुलाची तगमग पाहून बाप स्वत:शींच बोलतो.) पोराची तर ही अशी दशा ! घरांत वीख खायला दिडकी नाय - तर औषधपाण्याला कुठून आणणार पैसा ? डाक्तर कुठून आणूं ? आणि आमच्या म्हाराच्या घरीं तो येईल तरी कसा ! देवा, आम्ही असंच हालांत दिवस काढावं व मरून जावं का रे ?