वेल (१४), जीवनतरू (१५), मजूर (२०), असो तुला देवा माझा सदा नमस्कार (२४), प्रभो, काय सांगू तुला मी वदोनी (२५), वेणू (२६), आई, तू मज मार मार (३७), दिव्य आनंद (३८), कैसे लावियले मी दार (३९), हस रे माझ्या मुला (४०), गाडी धीरे धीरे हाक(४४), आशा निराशा (४५), येवो वसंतवारा (४९), तुझ्या हातात (५१), रामवेडा (५६), मयसभा राहिली भरून (८३), मेघासारखे जीवन (८९), वंदन (९०), मदीय त्या नमस्कृती (९१), विपत्ती दे, तीहि हवी विकासा (९३), प्रभूप्रार्थना (१४८), राष्ट्राचे उद्यान (१४९), भारतीय मुले (१५७), महात्माजींस (१६०), खरे सनातनी (१६१) ह्या कविता मला विशेषच आवडल्या.

रा. साने त्यांच्या अनेक लहान-मोठ्या गद्यकृतींच्या द्वारे कसलेले लेखक म्हणून महाराष्ट्र वाचकांस चांगले परिचित आहेत. पत्रीतील काव्यरचनेतही त्यांचे भाषापटुत्व चांगल्या प्रकारे दृगोचर होत आहे. तसेच यातील काव्यशैली सहजरम्य, आल्हाददायक, प्रौढ, सुश्लिष्ट व यथोचित असून, तिच्यात सहजप्रवाहिता व गायनोचित शब्दलालित्य व नादानुकूलता ही आहेत. काही ठिकाणी मात्र ‘रडवेले वदन’, ‘पाणरलेले नयन’ अशासारखे कर्णकटू किवा काव्यरसाकर्षक शब्दप्रयोग किंवा ओठांवर ‘थरथरणारी’ प्रार्थना अशासारखे नादलुब्धतेच्या किंवा विदेश वाङमयसंस्काराच्या अनिवार्य मोहवशतेचे द्योतक असे ‘अ-सुभग’ कल्पनाविष्कार आढळतात. पण अशी स्थळे फारच क्वचित व पत्रीतील एकंदर रचनासौष्ठवाच्या मानाने पाहता ती गालबोटवजा समजण्यास हरकत नाही.

पत्रीतील एकंदर कवितांचे वैपुल्य आणि त्यातील ब-याचशा भागाच्या रचनेने व्यापलेला अल्पकाळ यांचे व्यस्त प्रमाण प्रमाण यांचाही विचार सहजगत्या डोळ्यांपुढे उभा राहण्यासारखा आहे व त्यावरून कशाही विषम परिस्थितीत क्षणश: कणशश्चैव अशी मनाची सारखी अव्यग्र अनुसंधानपर, साधनापर व उद्योगनिरत वृत्ती ठेवल्यास अल्पकाळात आत्मानंदकारी व प्रिय मातृभाषोत्कर्षाच्या कार्यास पोषक अशी किती तरी वाङमयनिर्मिती होऊ शकते, याचाही आमच्यातील तरुण व होतकरू कविवर्गास रा. साने यांच्या पत्रीवरून स्फूर्तिदायक व मार्गदर्शक वस्तुपाठ मिळण्यासारखा आहे, असे मला वाडते. पत्रीच्या संकलनाच्या पाठोपाठ रम्य सौरभपूर्ण अशा पुष्पांचा संग्रहही अर्थात् कर्तव्यप्राप्तच आहे. त्यास अनुसरून यानंतर रा. साने यांच्या इतरही गद्य-पद्य वाङमयपुष्पांचे प्रकाशन त्यांचा तरुण सेवकसंघ करणार आहे. तो त्यांचा हेतू लवकरच सफल होवो व गुणग्राही महाराष्ट्र जनता त्याला उत्तेजन देण्याचे कर्तव्य करीलच, असा भरवसा मी प्रकट करतो. रा. साने यांचे जनताशिक्षणाचे व्यावहारिक प्रयत्न आणि राष्ट्रीयत्व पोषक अशा गद्यपद्यात्मक वाङमय रचनेच्या द्वारे त्यांची अखंड चालू असलेली प्रिय मातृभूमीची सेवा यांचा सदैव उज्ज्वल उत्कर्ष व प्रगती होवो, अशी अंत:करणपूर्वक उच्छा व्यक्त करतो.

दि. १६-४-१९३४                              -श्री. नी. चाफेकर

।।सहा।।

वस्तुस्थितीनिरपेक्ष असे निकामी काव्य भरपूर निपजते, परंतु श्री. साने हे रिकामटेकडे म्हणून कुडाला तुंबड्या लावणारांपैकी नाहीत, ही संतोषाची गोष्ट होय. त्यांच्या काव्यात अंत:करणाची तळमळ व कळकळ पदोपदी व्यक्त होत असल्याने राष्ट्रजागृतीचे कार्य ह्या काव्यग्रंथांमुळे सुलभ होणारे आहे. सद्य:परिस्थितीविषयीचे कवीचे विचार अहंकाराचा उन्माद न झालेल्या कोणालाही मानवतील. कवीच्या निर्विकार सात्विक वृत्तीमुळे काव्याला प्रौढत्व व उदारत्त्व आले आहे. गीतारहस्यापासून प्रारंभ होणा-या तुरुंगवाङमयाचा विचार केला तर तुरुंग हा प्रौढ वाङमयाचा पोशिंदा आहे, असे म्हणावेसे वाटते.

-ना. गो. चापेकर

।।पाच।।

रा. रा. पां. सदाशिव साने यांचा पत्री नामक कवितासंग्रह समग्र वाचला. पत्रीची एकंदर ‘पर्ण’ (पृष्ठ) संख्या सुमारे ३८० असून त्यांपैकी ३०० पृष्ठांत गीतकवजा स्फूटप्राय अशा १६१ कविता असून बाकीच्या पृष्ठांत त्यांच्या ‘सत्याग्रही’ या अजून अप्रकाशित अशा खंडकाव्यातील जो भाग आज प्रसिद्ध करण्यासारखा आहे, तो दिला आहे. संग्रहित केलेल्या कवितांचे लहानमोठे आकार आणि विषयांची विविधता यांच्या दृष्टीने संग्रहाचा सरसकटपणा ‘पत्री’ या अन्वर्थक नामात सूचित झाला असून कवीच्या कवित्वशक्तीचे अभिनव कौमार्य आणि भक्त्युत्कट ईश्वरसमर्पणबुद्धी यांचाही रम्य ध्वनी त्यांत प्रतीत होण्यासारखा आहे, असे मला वाटते.

संग्रहातील ब-याचशा कवितांचा जन्म निरनिराळ्या ठिकाणच्या कारागृहवासाच्या अवधीत झाला आहे, ही गोष्ट यांच्या शेवटी दिलेल्या स्थाननिर्देशावरुन प्रामुख्याने प्रतीत होतेव तिच्या द्वारे ‘विपत्ती दे तीही हवी विकासा’ या कवितेतील कवीच्या उदगारास एक प्रकारचे विशेष करुणरसपूर्ण यथार्थत्व न स्वारस्य प्राप्त झाले आहे. म्हणून प्रस्तुत संग्रह केवळ फुरसतीचा बुद्धिविलास नसून, बाह्य कष्टप्रद परिस्थितीमुळे अधिकच उत्कट चिंतनात्मक होणा-या अशा भक्तिपूर्ण, सात्विक, सुसंस्कृत व कर्तव्यनिष्ठ अंत:करणात अखंड उचंबळणा-या आणि स्वयंस्फूर्तीने व प्रबळ वेगाने काव्यरुप पावलेल्या अंतर्वृत्तीच्या उदगारजलाने निर्माण झालेले हे रम्य व सत्विक आल्हाददायक असे ‘अच्छोद सरोवर’च आहे, असे म्हणण्यास हरकत नाही. त्यामुळेच त्यातील कित्येक कवितांचा सकृद्दर्शनी भासणारा प्रमाणरहित दीर्घविस्तार कंवळ काव्यरचनेच्या दृष्टीने कित्येकास अयुक्त वाटण्याचा संभव असला तरी ‘पूरोत्पीडतडागस्य। परिवाह: प्रतिक्रिया’ (जळ तुंबता तडागी फोडावा लागतो जसा पाट) या न्यायने त्या त्या वेळच्या उत्कट वृत्तींना पुरी वाट करून देण्याच्या दृष्टीने हा विस्तार स्वाभाविक व समर्थनीय वाटेल यात शंका नाही.

सारांश, मन:पूर्वकता (Sincerity)  हा जो कोणत्याही ख-या काव्याचा खरा निदर्शक असा मुख्य गुण तो पत्रीत सर्वत्र विपुलपणे निदर्शनास येतो. पत्रीतील कवितांचे मुख्य विषय ईश्वरनिष्ठा, ईश्वरप्रार्थना, स्वत:ची हीन व अगतिक स्थिती, स्वत:च्या जीवनकार्याचे चिंतन, राष्ट्राची सद्य:स्थिती, प्रिय भारतभूमीचा उद्धार व तिची स्वातंत्र्यप्राप्ती हे आहेत. या सर्वांसंबंधीही कवीच्या मनाची उत्कट तळमळ, भक्तिप्रवणता आणि सुसंस्कृत उदबोधक विचारसरणी हे गुण चांगले प्रतीत होतात आणि काव्यरचनाही त्या त्या वृत्तीस साजेशी विनम्र व उदात्त, सात्विक, आवेशपूर्ण, आशा व उत्साहप्रेरक आणि प्रसंगोपात्त अत्यंत हृदयस्पर्शी करुणरसोत्कट व मार्दवयुक्त अशी आहे.

पत्रीतील भक्तिविषयक कवितांसंबंधी जी एक गोष्ट प्रमुखपणे ध्यानात येते ती ही की त्यातील आत्माविष्कार व आत्मार्पण यांचे स्वरूप आपल्यातील श्री तुकाराम-नामदेवादिकांच्या उदगारांत येणा-या ‘सख्यमात्मनिवेदना’पेक्षा सध्याच्या कविवर्य रवींद्रनाथ टागोर, महात्मा गांधी, थिऑसॉफिस्ट वगैरेंच्या उदगारात दिसून येणा-या आत्मार्पणाच्या व सेवाशरणतेच्या कल्पनांशी त्यांचे जास्त सादृश्य आहे आणि सध्याच्या परिस्थितीच्या संस्काराचे प्रतिबिंब या दृष्टीने ते अगदी स्वाभाविक आहे.

स्वातंत्र, राष्ट्राची सद्य:स्थिती व मातृभूमीच्या उद्धाराविषयीची तळमळ या संबंधाच्या कविता अलीकडच्या कित्येक पोषाखी व स्वसुखलोलूप कवींच्या कवितांप्रमाणे वरपांगी कळकळीच्या नाहीत किंवा ठरीव साच्याच्या, खोडसाळ व अतिशयोक्तीपूर्ण नाहीत, तर ज्याचा वरील गोष्टींशी जीवनकार्याद्वारा प्रत्यक्ष जिव्हाळ्याचा संबंध निगडित झालेला आहे आणि तत्प्रीत्यर्थ ज्या व्यक्तीने स्वत: देहकष्टादिद्वारा खस्ता खाऊन, आश्रमादी जनताशिक्षणकार्याला स्वत:ला वाहून घेऊन आत्मार्पण करण्याचा सक्रीय उपक्रम चालविला आहे, अशा कवीच्या या राष्ट्रीय कविता असल्यामुळे खरे औचित्य व स्वारस्य त्यात आहे आणि म्हणूनच पत्रीतील अनेक राष्ट्रीय कवितांतून सात्विक राष्ट्रकार्ययोगाची स्फूर्ती देणारी तेजस्वी विचारसरणी व उदात्त ध्येयात्मक रम्य कल्पना व आशाचित्रे भरपूर सापडतात, यात नवल नाही.

अभिप्रायारंभीच दर्शविल्याप्रमाणे पत्रीतील कवितांची विविधता व विपुलता फार असल्यामुळे कवीच्या निरनिराळ्या गुणांच्या निदर्शक अशा निवडक कवितांचा अवतरणे देऊन थोडक्यात निर्देश करित येणे शक्य नाही. हे जरी खरे असले तरी मासल्याकरिता कवीचे जीवनध्येय व त्याची ईश्वरसमर्पणात्मक बुद्धी यांची द्योतक अशी दोनच अवतरणे खाली देऊन बाकीच्या लक्षणीय कवितांचा फक्त क्रमांकासहित नामनिर्देश करतो.

अश्रु पुसावे
जन हासवावे
याहून नाही दुजे काही ना मी
हे कवीचे जीवनध्येय आहे.
तुझ्या करांतील बनून पावा
कृतार्थ हा जन्म मदीय व्हावा
यात ईश्वरार्पणबुद्धी गोड रीतीने दर्शविली आहे.

।।तीन।।

रा. साने यांचा ‘पत्री’ हा काव्यसंग्रह वाचीत असता त्यांच्या प्रत्यक्ष परिचयाच्या वाचकांसमोर खुद्द सान्यांची मूर्तीच उभी राहते. इतकी त्यांची कविता हुबेहुब त्यांच्यासारखी आहे. हे साम्य दोघांच्या अंतरंगात व बाह्यांगातही समप्रमाणात दिसून येते. सान्यांच्या हृदयाप्रमाणे त्यांची कविता प्रेमळ, मोकळी, निर्मळ, जरा हळवी पण निश्चित ध्येयासाठी ‘हाल होवोत तो चित्त ना मुळी भिते’ असे ठासून सांगण्याइतपत कणखर आहे. त्याचप्रमाणे त्यांच्या साध्या व विनीत बाह्यांगाला साजेल असेच त्यांच्या कवितेचेही बाह्यांग आहे. तिच्यात नवीन जाती-वृत्तदिकांचा डामडौल नाही, कलेचा बडेजाव नाही, पिशाप्रेमाचे नाचरंग नाहीत व कवित्वाचा अहंभाव तर नाहीच नाही. पण खुद्द साने व त्यांची कविता या दोघांनाही ‘वेष असावा बावळा, अंतरी असाव्या नाना कळा’ या समर्थांच्या बोलाची पक्की खुणगाठ बांधून ठेवलेली दिसते.

आपल्या परमेश्वरपर काव्यात सान्यांनी ईश्वराला हृदय पिळवटून आर्तरवाने आळविले आहे. सागरातील आपल्या होडीला वल्हविण्यास थोडी मदत मागितली आहे. अंधारात एकाददुसरा किरण याचिला आहे, पण या याचनेत शिरजोर भिका-याचा हट्ट नाही, आतताईपणा नाही की आक्रोश नाही. येथून तेथून विनयाचे बोलणे व लीनतेचे चालणे. रा. साने यांनी अश्रुंचे एक नवीन तत्त्वज्ञान या कवितेत मांडले आहे. वाचकांस त्यांच्या कवतित कवितेत निराशेचे सुस्कारे व सर्वत्र अश्रूचे पूर दिसून येतील. याचे कारण त्यांचे चित्त फार हळुवार व भावनावश आहे. पण असे भावनाप्रेरित अश्रू येणे, देशबांधवांची व धर्मबांधवांची दु:खे बघून व सुखेही देखून गहिवरुन जाण्याइतपत हृदय जिवंत असणे, हे खरोखर भाग्याचे लक्षण आहे. म्हणून ते म्हणतात, ‘अश्रू माझी आशा, अश्रू माझे बळ.’

‘माझे ध्येय’ या एका कवितेत सान्यांचे समग्र जीवनसर्वस्व ओतलेले दिसते. श्रम हा त्यांचा देव आहे व श्रम हे त्यांचे पूजासाहित्य आहे. शहरींच्या तकलुबी व दिखाऊ जीवनाला कंटाळून ते खेडोपाडीच्या राहणीने गरीब पण मनाने श्रीमंत असलेल्या आपल्या शेकडो देशबांधवांशी समरस झालेले आहेत. जानपदवाङमयाचा एक नमुना म्हणून यातील बरीच काव्ये दाखविता येतील. त्यात खेड्यांच्या सुखदु:खाला कळवळ्याची वाचा फोडली आहे.

सदर कवितेला तिच्या साधेपणामुळे, तळमळीमुळे व कवीच्या खडतर तपस्येमुळे एक रमणीय वैशिष्ट्य आले आहे. रा. साने यांनी असले ‘देशीकार लेणे’ मराठीवर चढविले, याबद्दल कोणासही आनंदच होईल.

दि. १०-४-१९३५                                    -के. ना. वाटवे

।।चार।।

रा. पा. स. साने यांनी वेळोवेळी रचिलेल्या कवनांचा संग्रह ‘पत्री’ नाव या संग्रहास दिले आहे, ते त्यांच्या वृत्तीशी फार जुळते आहे. ज्या दयामय देववर भरवसा ठेवून आणि ज्याच्यापुढे आपला ‘इवलासा अश्रू’ टपाटपा गाळून आपले हृदय हलके करण्याचा व्यवसाय साने अंतर्मुख होऊन चालवितात. त्यालाच ही ‘पत्री’ त्यांनी वाहिली आहे! ‘पत्रं पुष्पं फलं तोयम्’ या वर्गातील ही पत्री आहे. हिच्यातच साने यांचे प्रसन्न, स्वत: हसून दुस-यास हसविणारे ‘निर्मळ हृदय’पुष्प सापडेल. यातच ‘बांधील कारखाने शाळा उभरवील’, ‘संन्यास हा नवीन राष्ट्रास वाचवील’ अशा प्रकारच्या नवीन संन्यासाचे मधूर फलही दिसून येईल. आणि अशी ही पवित्र पत्री साने यांनी ज्या ‘अश्रूंच्या बिंदूत’ माझा ‘सुखसिंधू’ मानिला आहे, त्या सिंधूच्या तोयात श्रद्धेने भिजविली आहे. या अश्रूचे ‘माणिकमोती’ या पत्रीत सर्वत्र विखुरलेले दिसतात आणि त्यांचे ‘पाणी’ कोणालाही क्षणभऱ तरी भारुन टाकल्याशिवाय राहणार नाही.

काव्याचा आत्मा रस हा मानला आहे. त्या दृष्टीने पाहिले तर साने यांच्या पत्रीत अंगचा रस आहे. व्यापत अर्थाने भक्तिरस पत्रीत भरपूर आहे. दीनांच्या विषयी अपरंपार तळमळ जागजागी दिसते. तिला शाब्दिक रुप देताना विविधता व सौंदर्य ही जर आजच्यापेक्षाही अधिक पत्रीत असती तर पत्री फारच मोहक वाटली असती. जास्त तजेला पत्रीतील अश्रू, का मजला देता प्रेम, इत्यादी दहा-वीस कवनात चमकताना स्पष्ट दिसतो. ‘लहानपणची आठवण’ वत्सलरसाने डवरलेली आहे. दास कवीच्या मनाची घडण मूळची कशी आहे, ते यात उत्तम प्रकारे प्रतिबिंबीत झाले आहे. ‘जा रे पुढे व्हा के पुढे’ हे कवन स्फूर्तीदायक उतरले आहे आणि ‘स्वातंत्र्यानंदाचा जयजयकार’ मनामध्ये हर्षानंदाच्या ऊर्मी उचंबळविल्याशिवाय राहत नाही.

तळमळ, सदभावना, उच्च ध्येय, दीनसेवा, अर्पित जीवन यांचे प्रेरक सूर पत्रीतील कवनाकवनात भरलेले आढळतात. खरे आहे की तेच तेच सूर सर्वत्र भरलेले, कधी तेच तेच शब्द पुन:पुन्हा कानी पडलेले पाहून या एकतानतेमुळे कंटाळवाणेपणा वाटतो. चंचल मनाच्या भ्रामरी वृत्तीला हे रुचणार नाही. तथापि संयमी मनाला या पत्रीपासून नि:संशय सत्त्वभाव दाटून येतील. बापटांच्या चैतन्य गाथ्यानंतर त्याच जातीची ही पत्री मराठी वाङमयात आपल्या तेजाने तळपेल.

-दत्तो वामन पोतदार

।।दोन।।

श्री. साने यांनी आपला ‘पत्री’ नामक काव्यसंग्रह मजकडे पाठविला आणि त्यावर अभिप्रायवजा थोडेसे लिहावयास सांगितले. पत्रीतील सुमारे एकशे साठ स्फुट कविता आणि ‘सत्याग्रही’ या खंडकाव्याचा अपुरा भाग मी बारकाईने वाचला. त्यावरुन मला जे काय वाटले तेच या ठिकाणी लिहीत आहे.

पत्रीतील आरंभीच्या सुमारे ८५ कवितांत कवीने आपणाकडे साधकाची भूमिका घेऊन आपल्या सुखदु:खाची, आशानिराशेची व कल्पनाध्येयाची करुणकहाणी. प्रभूचरणी निवेदन केली आहे. उदात्त आणि प्रसन्न विचार, निर्मळ आणि हळूवार भावना आणि पवित्र वातावरण ह्यामुळे बहुतेक प्रार्थना आनंददायक झाल्या आहेत. वाणी आणि मन ह्यांना पावित्र्य मिळावे व आत्मशुद्धी व्हावी, हा हेतू कित्येक प्रार्थनांच्या मुळाशी दिसतो. ‘वसंतवारा’, ‘हृदयाचे बोल’ व ‘देवाजवळ’ ही आत्मनिवेदनात्मक स्तोत्रे मधूर आहेत. ‘नयनी मुळी नीरच नाही’, ‘सोन्याचा दिवस’, ‘देवा झुरतो तव हा दास’, ‘हे नाथ येईन तव नित्य कामी’, ‘काही कळेना काही वळेना’ व ‘भाग्याचे अश्रू’ या भावगीतांतून कल्पनानाविन्य व आर्तता उत्कटतेने व्यक्त झाली आहेत.

ह्या सर्व प्रार्थनांचा एकत्रित विचार केल्यास असे दिसते की, ह्या प्रार्थना जरी निरनिराळ्या गेय वृत्तांत लिहिल्या आहेत तरी त्या सर्वांत प्रकट झालेली वृत्ती एकच म्हणजे करुणोत्कट आहे. सूक्ष्म रीतीने पाहिल्यास ध्येयाच्या आभासापासून तो ध्येयसिद्धीपर्यंतची कवींच्या मानसिक स्थित्यंतराची आंदोलने येथे दिसतात. तसेच संकटे आणि निराशा ह्यांतून मार्ग काढीत कवीचे मन आशा आणि आनंद ह्यात असे स्थिर झाले आहे, ह्याचाही प्रत्यय येतो.

स्वतंत्र विषयावरील स्फुट काव्यांपैकी ‘ग्रंथमहिमा’ ह्या कवितेमधील व्यापक दृष्टिकोण, ‘शांती कोण आणील’ यातील नवसंदेश, ‘प्रेमाचे गाणे’ यातील अश्वासन आणि ‘हस रे माझ्या मुला’ यातील सूचक प्रेमभाव अपापल्यापरी हृदयहारी व अभिनव वाटतात.

पत्रीतील दुस-या विभागात स्वदेशभक्तीपर स्फुट कवने आली आहेत. आधी केले आणि मग सांगितले हा रामदासांचा दंडक त्यांच्या कवनांस लागू पडतो म्हणूनच त्यांची राष्ट्रीय कवने वैशिष्टयपूर्ण उतरली आहेत. दे. भ. सावकर, से. बापट किंवा गोविंद शाहीर ह्यांनी लिहिलेल्या कवनांत जो आवेश व जी स्फूर्ती दृष्टीस पडते तिचे प्रत्यंतर श्री. साने यांच्या ‘जारे पुढे व्हा रे पुढे’, ‘नवयुवक’, ‘तुफान झालो’ इत्यादी कवनांतून आपणास मिळतो. ‘बलसागर भारत होवो’, ‘भारतास’ व ‘स्वातंत्र्याचे गाणे’ ही गीतत्रयी प्रत्येक हिंदवासियाने मुखोदगत करावी एवढा तीत जिवंतपणा आहे. उत्कट राष्ट्रप्रेम, दुर्दम आशावाद आणि अंत:करणाची खरी तळमळ ह्यांमुळे श्री. साने ह्यांची राष्ट्रीय गीते स्फूर्तिदायक व मनोवेधक झाली आहेत, यात शंका नाही.

‘सत्याग्रही’ हे खंडकाव्य मला अपुरेच वाचावयास मिळाले पण हि-याची उज्वलता त्याच्या एका पैलूवरुनही दिसते, तसेच ह्या काव्याबद्दल म्हणता येईल. या खंडकाव्यास कथानक फारसे नाहीच तरी पण सतीचे वाण धारण करणा-या सत्याग्रही वीराने आपल्या देशाच्या सद्यस्थितीविषयी जे सडेतोड व भावनोत्कट विचार प्रगट केले आहेत, ते प्रत्येकास आत्मसंशोधन करावयास लावतील इतके प्रभावी आहेत.

श्री. साने हे ध्येयवादी आहेत. स्वार्थत्याग व निरपेक्ष सेवा हे त्यांचे व्रत होय. ‘विचार भावना कृती, तरीच होई उन्नती’ हे त्यांच्या जीवनाप्रमाणे त्यांच्या काव्याचेही रहस्य दिसते.

निर्मळ भावनेचे व ओघवती पण मधुर भाषासरणीचे ‘जीवन’ मिळाल्यामुळे त्यांची ‘पत्री’ टवटवीत दिसते हे खरे तरी पण प्रत्यक्ष कृतीवर अधिष्ठित झालेल्या त्यांच्या जीवनाच्या सूर्यकिरणांत तिची शोभा अधिक वृद्धगत झाली आहे, यात शंका नाही! थोडक्यात म्हणजे अगोदर स्वत:च ते काव्याचे विषय झाले आहेत आणि मगच त्यांनी ही काव्यपत्री शारदेच्या पायी अर्पण केली आहे. तिचे स्वागत मराठी रसिक मोठ्या आनंदाने व आदराने करतील, अशी मला पूर्ण खात्री वाटते.

दि. ६-४-१९६५                             
-वामन भार्गव पाठक