२२ चीनमधील क्रांतिकारक स्त्रिया
जपान व चीन यांचा झगडा बरेच दिवस चालला आहे याचा शेवट काय होईल ते सांगतां येत नाहीं. शेवटीं चीन जपानला चीत करील अशी आशा वाटते. परंतु तें कांही असो. चीन आज खडबडून जागा झाला आहे. सारें राष्ट्र आज आत्मरक्षणासाठीं झटत आहे. लहान असो, वृध्द असो, स्त्री असो पुरुष असो, सारे कामांत आहेत. या लढयांत चिनी स्त्रिया फार महत्त्वाचें कार्य करीत आहेत.
आजच्या नव चीनमधील स्त्रियांचे कार्य आश्चर्यकारक आहे. जपानचा हल्ला आला आणि चिनी स्त्रियांनी रूढींचे किल्ले पाडून राष्ट्रीय सेवेस वाहून घेतलें. आई-बाप, नातलग, अधिकारी यांची पर्वा न करतां राष्ट्रधर्माची त्यांनी दीक्षा घेतली. १९३७ च्या ऑगस्टच्या १ तारखेस 'राष्ट्रीय संरक्षण नारीमण्डळ' स्थापण्यांत आलें. चीनभर या मण्डळाच्या शाखा निघाल्या. शाखांच्या स्त्री सभासदांनी पैसे, कपडे, औषधें गोळा केली. अनाथ मुलांची काळजी घेतली. गरजू कुटुंबांनां मदत केली. निराश्रितांना आधार दिला. १९३८ च्या मे महिन्यांत चीनमधील सर्व प्रमुख स्त्रियांची एक सभा भरली. घरगुती धंद्यांना उत्तेजन देण्याचें ठरले. घरोघर खादी, हातमाग सुरू करून भरपूर कपडा निर्माण करण्यांचे ठरलें.
बहुतेक मोठया शहरांतून सुविद्य घराण्यांतील तरुणींनी प्रथमोपचार पथकांतून नांवे दिली. या सेविका वैमानिक हल्ल्यांत जखमी झालेल्यांस मदत करितात. त्यांना करमणुकींसाठी वाचून दाखवतात. त्यांची पत्रें लिहितात. परन्तु चिनी तरुणी इतकेंच करून थांबल्या नाहींत. त्या आघाडीवर लढण्यासाठींहि निघाल्या. क्वांग्सी प्रांतांतील ५०० स्त्रियांचे पथक रणांगणावर लढण्यासाठीं गेलें. कांही स्त्रिया आघाडींवर जाऊन रणगीतें गात शिपायांस स्फूर्ति देत तर हजारों स्त्रिया आपापल्या घरांतून फाटके कपडे शिवणें, नवीन कपडें तयार करणें अशा कामांत असत.
२१ चीनमधील जागृत विद्यार्थी
चीनमधील विद्यार्थी सारा देश जागवीत आहेत. प्रचाराचे प्रचंड काम ते करीत आहेत. कोठेंहि. तेथें तुम्हांला असें दिसेल कीं शेकडों शेतकरी जमले आहेत. लहानसें तात्पुरते स्टेज उभारलें आहे. साधे पडदे सोडले आहेत. चिनी विद्यार्थी नाटकें करीत आहेत. साधीं अर्धा पाऊण तास टिकणारी नाटकें. एक चिनी मुलगी येते. तिच्या कपाळावर माचुरिया असें लिहिलेंलें असतें. नंतर एक क्रूर जपानी येतो. दांत ओठ खात येतो. त्या माचुरियाचें सोंग घेतलेल्या मुलीला तो मगराप्रमाणें झडप घालून पकडतो व पडद्याआड घेऊन जातो! नंतर दुसरी मुलगी येते. दुस-या एका चिनी प्रदेशाचें नांव तिच्या कपाळावर असतें. पुन्हा पहिलें भक्ष्य पचवून लठ्ठ झालेला जपानी राक्षस येतो व नवीन भक्ष्य गट्टं करतो. असे चालतें. शेवटच्या प्रसंगी जपान हल्ला करत आहे. अशा वेळेस एक नवतेजाचा चिनी नवयुवक येतो. तो जपानला लाथ मारतो. टाळयांचा कडकडाट होतो. संपतें नाटक. तरुण मंडळी सामान आटोपून दुस-या गांवी जातात! २० वर्षाच्या आंतील ही सारी तरुण मंडळी असते.
नाटकें, मेळें, संवाद यांच्याद्वारा चीन जागृत केला जात आहे. त्याच प्रमाणें चित्रांच्या द्वारा चीनमधील सारे चित्रकार आज राष्ट्रजागृतीचें काम करीत आहेत. राष्ट्राची जपानविरुध्द अढी वाढेल, स्वातंत्र्यप्रीति बळावेल अशीं चित्रें सर्वत्र काढण्यांत येत आहेत. भिंतीवरून सार्सापरिल्याची जाहिरात नसून जपानी मालावर बहिष्कार घातल्याचें चित्र आहे.
बोलपट तेंच काम करीत आहेत. सचित्र मुके चित्रपटहि तेंच काम करीत आहेत. नाटकें, चित्रें, सिनेमा यांद्वारे डोळयांना राष्ट्रीय प्रेम शिकवलें जात आहे. आणि कानांना? आज चीनभर राष्ट्रगीतें गायली जातात. रणसंचार व रणावेश उत्पन्न करणारीं नवीन नवीन गाणीं गात पथकें हिंडत असतात. लहान लहान मुलें-मुलीं गल्ली गल्लींतून हीं नवीन गीतें आवेशानें गात असतात.
आणि हस्तपत्रकें, वार्ताफलक, व्याख्याने यांच्या द्वाराहि अपरंपार प्रचार केंला जात आहे. या सर्व प्रचार-कामांत तरुण विद्यार्थी मोठा भाग उचलीत आहेत. २० वर्षाचे तरुण लढाईत गेले. २० वर्षाखालचे अशी भूमिका तयार करीत आहेत.
आपल्याकडील विद्यार्थ्यांसहि सुटीच्या दिवशी मेळे घेऊन खेडयांत जाता येईल. लहान लहान नाटकें करून दाखवता येतील. तद्द्वारा कां. प्रेम, स्वातंत्र्यप्रेम, खादीप्रेम, हिंदुमुस्लीम ऐक्य, ब्रिटिशांचे स्वरूप, संघटना, किसान कामगारांची स्थिति, अस्पृश्योध्दार, सारें दाखवतां येईल; शिकविता येईल. परंतु विद्यार्थी तयार झाले तरी शिक्षक तयार हवेत. आमचे साहित्यिक असें छोटें परंतु परिणामकारक साहित्य लिहून देण्यास तयार झाले पाहिजेत. चीनपासून आम्हांस पुष्कळ शिकतां येईल. परंतु इच्छा व तळमळ हवी.
-- वर्ष २, अंक ८